Σημείωμα του Αλέξη Φιδετζή

Το έργο αυτό που παρουσιάστηκε στο Γενί Τζαμί στη Θεσσαλονίκη (ένα τζαμί Donmeh των αρχών του 20ού αιώνα) στέκεται ως εκκλησιαστικό λείψανο ενώ παράλληλα αφηγείται την απίστευτη ιστορία του ελληνικού περιπτέρου της Διεθνούς Έκθεσης του Παρισιού του 1900 και του μετασχηματισμού της σε μια χριστιανική Εκκλησία στην Αθήνα. Η ιστορία ξεκινά με την άκαρπη απόπειρα δολοφονίας εναντίον του Βασιλιά Γεωργίου της Ελλάδας που έγινε το 1898. Για να γιορτάσουν την αποτυχία της απόπειρας, οι παράγοντες του Δήμου της Αθήνας αποφάσισαν να αφιερώσουν μια εκκλησία στον Χριστό Σωτήρα αλλά λόγω έλλειψης κεφαλαίων, η κατασκευή δεν προχώρησε.

Παράλληλα την ίδια εποχή στα Βαλκάνια, ο αναπτυσσόμενοι εθνικισμοί οδηγούσαν αρκετές εθνοτικές ομάδες να διεκδικήσουν σκέλη της οθωμανική επικράτεια, που επίσης εποφθαλμιούσε και το μικρό ελληνικό βασίλειο. Επομένως, για την Ελλάδα αποτελούσε ζήτημα ζωτικής σημασίας να παρουσιαστούν γεωγραφικές τις διεκδικήσεις στην περιοχή της Μακεδονίας ως απόδοση ιστορικής δικαιοσύνης, χρωματίζοντας την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ως τον ελλείποντα σύνδεσμο μεταξύ της σύγχρονης και της αρχαίας Ελλάδας, ως ενσάρκωση της μεσαιωνικής ελληνικότητας. Οι Διεθνείς Εκθέσεις που γίνονταν την εν λόγω εποχή ανά τον κόσμο ήταν μια εξαιρετική ευκαιρία για πολιτιστική πολιτική καθώς κάθε χώρα είχε την ευκαιρία να παρουσιαστεί όπως επιθυμούσε στην παγκόσμια σκηνή. Σε αυτό το πλαίσιο, η επιλογή της Ελλάδας να έχει ένα περίπτερο ίδιο με βυζαντινή εκκλησία φαίνεται μάλλον στοχευμένη και κατάλληλη.

Όταν η έκθεση τελείωσε και το περίπτερο επέστρεψε στον Πειραιά μέσα σε 77 ξύλινα κιβώτια, ο δήμαρχος της Αθήνας εξέτασε την ευκαιρία να εκπληρώσει την υποχρέωσή του απέναντι στο στέμμα. Ως εκ τούτου, το περίπτερο ανακατασκευάστηκε στο σημείο της απόπειρας δολοφονίας, όπου και εξακολουθεί να βρίσκεται μέχρι σήμερα ως η εκκλησία του Αγίου Σώστη, παρόλο που στοιχεία της αρχιτεκτονικής του προδίδουν στον θεατή την αρχική αποστολή του κτιρίου.

Το παράδοξο αυτό περιστατικό μας δίνει μια ενδιαφέρουσα εικόνα των πολιτιστικών ισχυρισμών που είχε το ελληνικό κράτος έναντι της μεσαιωνικής βυζαντινής και ρωμαϊκής κληρονομιάς προκειμένου να οχυρώσει μια εθνική γενεαλογία στις αρχές του 20ου αιώνα.

Επιμέλεια Νίκου Μυκονιάτη